Mehmet Öğder, 1936

Mehmet Öğder 1910 yılında Drama’da doğar. Babası keçeci Mahmut Efendi Balkan Savaşları sırasında ailesiyle Bursa’nın Muradiye semtine yerleşir, Kapalıçarşı’da dükkan açarak keçecilik ticareti yapar. Mehmet Öğder Bursa Lisesi'nden 1932 yılında mezun olur. Çocukluk döneminden itibaren fizik bilimine, araştırmaya çok meraklı olan Mehmet Öğder Bursa’daki evlerinin çatı katında gözlük camlarını mercek gibi kullanarak fotoğraf makinesi yapmaya çalışır ve bu makineyle aile fotoğrafları çekmeyi dener.

Mehmet Öğder, fiziğe olan ilgisi sebebiyle İstanbul’a gelerek Darülfünun’da fizik öğrenimine başlar. Başka disiplinler kendisine cazip gelmez ve fizik bölümünde çalışmalarını büyük bir istekle gerçekleştirir. Almanca bilen Mehmet Öğder fizik alanındaki eserleri takip edebilmek için Fransızca da öğrenir. 1933 Üniversite Reformu ile İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi bünyesinde kurulan Denel Fizik kürsüsünde doktora çalışmalarına başlar.

O yıllarda Denel Fizik kürsüsünün başında önceden Dresden Teknik Üniversitesi Matematik-Fizik Enstitüsü dekanı olan Prof. Dr. Harry Dember vardır. Dember, atmosferik optik ve elektrik yasaları üzerine çalışmaktadır. Hocası Wilhelm Hallwachs’ın fotoelektrik olayını çalışması öğrencisi Dember’i etkilemiş ve Dember kristal fotoelektrik olayı konusunda uzmanlaşmıştır. Kendisi de böylece öğrencisi Mehmet Öğder’i gazların fotoelektrik olaya etkisi üzerinde çalışmaya sevk etmiştir. Mehmet Öğder, Prof. Dr. Harry Dember danışmanlığında Su Buharı ve Gazların Fotoelektrik Olaya Tesiri adlı doktora çalışmasını 1942 yılında tamamlar. Bu çalışması ile Mehmet Öğder Türkiye’nin 2. fen doktorudur. Kendisinden sonraki fen doktoraları 1949 yılında Kurt Zuber danışmanlığında Remziye Akpınar, Belkıs Özdoğan, Dilşad Elbrus, Nezihe Taşköprülü ile 7 yıl aradan sonra tamamlanacaktır.

Mehmet Öğder İÜ Fizik Bölümü arkadaşlarıyla. Sağ baştan Belkıs Özdoğan, Dilşad Elbruz,  ,1940

Mehmet Öğder Zeynep Hanım Konağı fizik bölümünde ve konağın yanmasıyla yeni inşa edilen Fen Fakültesi binası Denel Fizik kürsüsü laboratuvarlarında fiziğe olan tutkusuyla fotoelektrik olayı, müzikte ses aralıkları ve uyum kuramı üzerine çalışmalar yapmakta, gerçekleştirdiği deneylerin sonuçlarını takip edebilmek için laboratuvarlarda sabahlamaktadır. Hocası Harry Dember 1941 yılında Hitler’in Bulgaristan’a doğru ilerlemesi sonucunda ABD’ye gitme kararı alır. Öğrencisi Mehmet Öğder’i de çalışmalarına birlikte devam edebilmeleri adına yanında gelmesi için davet eder. Mehmet Öğder çalışmalarına Türkiye’de devam edebilmek için bu teklifi kabul etmez.

1943 yılında kendisi gibi Drama göçmeni bir ailenin kızı olan sanatkâr Muzaffer Yılmaz ile evlenir; Tülin adlı bir kızları olur.

Prof. Harry Dember’den boşalan Denel Fizik kürsüsü başkanlığına 1944 yılında Zürih Üniversitesi’nden Prof. Dr. Kurt Zuber gelir. O sırada bölümde 3 fen doktoru vardır: Sait Akpınar, Cavit Ener ve Mehmet Öğder. Mehmet Öğder, Kuantum Teorisi'nin kurucusu Heisenberg, Dirac, Jordan, Pauli gibi önemli fizikçilerle aynı yıllarda doğmuş, fizik alanındaki önemli gelişmeleri takip etmiş, Nükleer Fizik ve Ultrases alanında çalışmalar yapmış Prof. Zuber ile çalışmalarına devam eder. 1946 yılında “Universel RC Ossilatörü” adlı çalışmaları İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi Mecmuası'nda yayımlanır.

1933 Üniversite Reformu sonrasında Fizik Enstitüsü, Dember’in başında olduğu Alman okulu etkisinde olan Denel Fizik kürsüsü ve Marcel Fouché’nin başında bulunduğu Genel Fizik kürsüsü şeklinde ikiye ayrılır. Mehmet Öğder üniversite reformu sonrasında bu ayrılıkla gelen sorunları kaleme aldığı “Türk Üniversitelerindeki geri ve inhisarcı zihniyet niçin devam ediyor?” adlı broşürü 1947 yılında yayımlar. Fizik öğrencileri için laboratuvar derslerinin yetersizliği, orijinal, ciddi çalışma eksikliği, genç yeteneklerin çürütülmesi şeklinde özetlediği zihniyeti Türkiye’de bilimin gelişmesi önünde bir engel olarak eleştirir.

İTÜ Maden Fakültesi'nde çalışırken, 1955

Bir süre Ankara Fen Fakültesi'nde çalışmalarını sürdüren Mehmet Öğder, İstanbul Teknik Üniversitesi’nin 1953 yılında kurulan 5. fakültesi olan Maden Fakültesi'nde fizik derslerini vermek üzere, fakültenin kurulmasında da emeği olan hocası Ord. Prof. Salih Murat Uzdilek’in çağrısı ile İstanbul’a döner. Mart 1953’de öğretime başlayan Maden Fakültesi'nin ilk öğretim kadrosunda Prof. Dr. Malik Sayar, Ord. Prof Hulki Eren, Ord. Prof. Salih Murat Uzdilek, Prof. İlhami Civaoğlu, Prof. Nusret Kürkçüoğlu, Prof. İhsan Ketin, Doç. Kemal Erguvanlı, kimya doçenti Dr. Remziye Hisar, Doç. Celal Erkman ve Saime Ergener ile birlikte çalışır. 1986 yılında Şişli’deki evinde vefat eder.

Mehmet Öğder erken Cumhuriyet dönemi heyecanı ile inançla, gayretle uzun yıllar İstanbul Teknik Üniversitesi Maden Fakültesi'nde görev yapmıştır. Kendisi Türkiye’de fizik biliminin kuruluşu ve gelişmesine katkıda bulunmuş, çalışma azmi, bilim aşkı, öğretme arzusu, mütevazi kişiliğiyle tanınmış ve fen alanında çok sayıda öğrenci yetiştirmiştir. (Dr. Bahar Gidersoy {torunu}. Fotoğraflar: Dr. Tülin Çağdaş {kızı})